گذار بی صدا از کنار فاجعه ریزش معدن | جزییات دقیق فاجعه‌ای که زود فراموش شد

ریزش معدن طزره در دامغان، طی روز‌های اخیر که باعث کشته شدن ۶ کارگر این مجموعه شد در حاشیه اخبار مرسوم در حال فراموش شدن است و مسئولین مربوطه نیز انگار که اتفاقی عادی رخ داده است، از کنار آن گذشته‌اند. در پی این حادثه ی دردناک در ساعت ۱۹:۳۰ عصر یکشنبه دوازدهم شهریور بر اثر تجمع گاز در یکی از تونل‌های معدن ذغال‌سنگ شرکت البرز شرقی در عمق ۷۰۰ متری معدن ۶ تن از کارگران مفقود و پس از یک روز جنازه آن ها پیدا شد. طبق گزارش‌های از ۶ کارگر فوت‌شده، ۵ کارگر دامغانی و یک کارگر شاهرودی بودند.

ریزش معدن در ایران اتفاقی تکراری است که با مروری در اخبار می توان به تعداد آن دست یافت. یک ماه پیش از حادثه دامغان، در زرند کرمان نیز شاهد ریزش معدن بودیم که در آن حادثه نیز یک کارگر جان خود را از دست داد. اسفند ماه ۱۴۰۱ نیز ریزش معدن در گیلان‌غرب فاجعه‌ی دیگری را رقم زده بود که در آن حادثه نیز یک کارگر کشته شد. با وجود تمام این تجربیات و حوادث تکراری در حوزه معدن، جای تعجب دارد که هنوز هم معادن به همان شکل دچار حادثه می‌شوند و جان کارگران از بین می رود. 

 حالا پس از سه هفته از واقعه معدن دامغان،وزیر کار در موضع گیری جدیدی در اینباره گفته: «متاسفانه گاهی اتفاق پیش می‌آید».

«سعید صمدی»، دبیر انجمن ذغال سنگ ایران، درباره علت حادثه در معادن ایران به «فراز» گفت: «اصطلاح ریزش معدن اساسا اصطلاح دقیق نیست، این ها همه ناشی از انفجار در معدن است. خود معدن و تونل به ذات خود احتمال ریزش خیلی ضعیفی دارد؛ معمولا حوادث در معادن ناشی از انفجار است که در پی آن معدن ریزش هم پیدا می‌کند. عمدتا نیز معادن ذغال‌سنگ درگیر حادثه می‌شوند. علت انفجار ها این است که ما در معدن ذغال سنگ گاز متان داریم، در هر تن ذغال سنگ حدود ۵۰ مترمکعب گاز متان وجود دارد. کشور هایی که انرژی در آن ارزش دارد و مثل ما گاز ندارند، قبل از استخراج این گاز را درمی آورند و از آن استفاده می کنند. در نتیجه انفجار معدن نیز ناشی از این گاز است. برای این که این گاز را محدود کنیم باید سیستم تهویه معدن به خوبی کار کند و در هر دقیقه ۴ هزار مترمکعب هوا جا به جا کند که گاز را رقیق می کند و اکسیژن معدن کار ها را تامین می کند».

وی در ادامه افزود: «در داخل معدن گاز متان و co معدن را دچار مشکل می کند و باید گاز معدن اندازه گیری شود. اگر از یک درصد مشخصی گاز معدن بالاتر برود دستور تعطیلی کارگاه صادر می شود. یک زمان علی رقم تمام این ها گاز متان منفجر می شود. این گاز وقتی از ۵ درصد در فضا بیشتر شود با اندک جرقه ای منفجر می شود. حتی یک جرقه به چرخ واگن انفجار ایجاد می کند».

رئیس انجمن ذغال سنگ ایران درباره علت انفجار دامغان اشاره کرد: «بخشی از این حوادث در هر حال وجود دارد. چند سال پیش در ترکیه با یک انفجار ۴۶۰ نفر فوت کردند. چنین مسائلی در تاریخ معدن وجود دارد اما می توان خطر آن را کم کرد. این انفجاری که در دامغان اتفاق افتاده است، ناشی از انفجار در حفره های ذغال سنگ بوده است، در حالت عادی گاز داخل ذغال است اما گاهی گاز از طریق حفره ها فشار آن بالا می رود و زمانیکه پیکور به نزدیک آن حفره می رسد، انفجار رخ می دهد. چیزیکه ما از دیروز پیگیری کردیم این است که انفجار از طریق حفره گازی انجام شده است. معولا در انتشار آنی گاز دست همه بسته است. البته در برخی نقاط می توان تدابیری را اتخاذ کرد ولی در این محل باید کارشناسان نظر بدهند. با توجه به دانش فنی و تکنولوژی حوادث کاهش پیدا می‌کند؛ ما حوادث جاده‌ای داریم اما اگر تکنولوژی ماشین‌ها بالاتر برود، طبیعتا کشته‌های آن در حوادث جاده‌ای کمتر می‌شود. کشور ما وارد کننده ذغال سنگ هم است سال گذشته ۸۰۰ میلیون دلار ذغال سنگ وارد کردیم. دولت هم پول و توانی برای تکنولوژیک کردن ذغال سنگ و معادن ندارد».

صمدی درباره حقوق کارگران معدن گفت: «کارگر معدن ذغال سنگ کار سخت و زیان آور دارد لذا ۶ ساعت بیشتر نباید کار کند. رتبه و جایگاه کارگر نیز در حقوق او مهم است. معادن ذغال سنگ زیر ذره بین وزارت کار هستند و طبق حقوق وزارت کار حقوق می گیرند».

آیدین زینال‌زاده، کارشناس معدن درباره حادثه در معادن ایران به «فراز» گفت: «یکی از پرریسک ترین مواد معدنی، که معدن کاری آن بسیار پرخطر هست، ذغال سنگ است. ذغال سنگ های ایران مربوط به دوره ژوراسیک است که در آن دوره تخریب جنگل ها و ایجاد محیط مناسب برای ذغال سنگ باعث تشکیل این ماده شده است اما ایراد اینجاست که درون آن گاز متان است. وقتی در عملیات استخراج پیشروی می شود ممکن است به یکی از محفظه های متان برخورد کنند و با یک جرقه کوچک حتی در حد اینکه انگشتر دست کسی باشد و به آن نقطه برخورد کند، ممکن است باعث انفجار شود».

زینال‌زاده در ادامه افزود: «معادن ایران باید به سمت مکانیزه شدن پیش بروند. ما معادنی داریم که حتی گاز سنج ندارند».

او ادامه داد: «بنابراین یکی از مشکلاتی که وجود دارد بحث عدم مکانیزاسیون معادن ذغال سنگ است که این عدم توجه یک پشتوانه دارد. مثلا معدن کاران آنقدر توان مالی ندارند که به سمت مکانیزه شدن پیش بروند یا تجهیزات به روز بیاروند. یک بخش هم مربوط به نظارت وزارت صمت است که باید نظارت فنی به معادن داشته باشد و حتی دستور تعطیلی موقت بدهند تا مشکلات رفع شود. یک بخش مربوط اطلاعات فنی پرسنل است».

این کارشناس معدن در ادامه گفت: «افرادی که در معادن ذغال سنگ کار می کنند باید آگاه باشند که چالش های فنی معدن چیست. البته دوره های آموزشی برگزار می شود اما می تواند کم توجهی معدن چی های ما نیز موثر باشد. بحث دیگر این است که پیمان کاران در معادن ذغال سنگ به خاطر بحث هزینه و سود یکه دارند به مسائل ایمنی کم توجهی می کنند. مسائل دیگری را نیز می توان مطرح کرد، از جمله یانکه آیا قیمت ذغال سنگ در ایران مناسب است یا خیر! اگر می خواهیم به این موضوع توجه کنیم باید حرف دل فولادساز و خریدار محصوالت فولادی را نیز بشنویم. مداخلات دولتی در قیمت گذاری دستوری باعث می شود که برای معادن مشکلاتی ایجاد شود که در ذغال سنگ باعث مرگ می شود. یعنی به علت عدم سود کافی مسائل آموزشی و ایمنی دیده نمی شود. سود ترجیحی در کار پرریسکی مثل معدن باید بالا باشد؛ هرچقدر ماده معدنی پرخطر باشد، هزینه آن باید افزایش یابد اما این اتفاق نمی افتد. برای دولت ها مهم انی است که قیمت کنترل شود اما بهای آن برایشان مهم نیست».

زینال‌زاده درباره حقوق کارگران معدن گفت: «متاسفانه علی رقم اینکه معدن کاری جز مشاغل سخت است، من شنیده ام که دستمزد های آن ها بر اساس دستمزد های وزارت کار است و اصلا ارزش آن را ندارد. من نمی دانم شما تونل استخراجی ذغال سنگ دیده اید یا خیر، تونل های فرعی دنبال لایه رو یک چیزی شبیه قبر است. من به چشم خودم در یکی از معادن ذغال سنگ دیده ام، کارگر پیکور را بالای سر خود در زاویه 60 درجه می زد، ذغال سنگ هم که استخراج می شد روی سر خودش می ریخت؛ مگر چقدر باید دستمزد داد که این کار را بکند؟ این وضعیت وحشتناک است. یک زمان در رسانه ها درباره حقوق کارگری صحبت می کنند و عکس نمادین آن کارگران ذغال سنگ است».

یک روز پس از این حادثه طی بررسی های خبرنگار فراز از کمیسیون صنایع و معادن، پاسخ مشخصی نیز از سوی خانه ی ملت دریافت نشد. در تماس با تمامی اعضا کمیسیون صنایع تلفن دو عضو از دسترس خارج بوده و یک عضو نیز خاموش بود، یکی دیگر از اعضا نیز طی پاسخ رئیس دفتر خود در سفر کربلا حاضر بود و امکان پاسخگویی نداشت، باقی اعضا نیز تماما تماس خبرنگار فراز را بی پاسخ گذاشتند. از سوی وزارت صمت نیز هیچ پاسخ مشخصی در این خصوص دریافت نشد، گویی که هیچ اتفاقی رخ نداده است.